به نقل از «خبرآنلاین»

فیرحی و بحران کشف حقیقت

تاریخ انتشار: ۲۱ آبان ۱۴۰۱ | کد خبر: ۳۶۳۸۷۶۳۲

طبعا او تحصیل کرده قم هم بود. بنابر این او نمی توانست صرفا بر مشی علمی آنان حرکت کند، او باید نگاهی به باورهای دینی و مذهبی خود نیز می داشت و راهی میانه را انتخاب می کرد. مشکل انتخاب راه میانه، همیشه این است که تکلیف شما روشن نیست. شما می توانید راه میانه بیابید، اما گاهی باید به این طرف، و گاه آن طرف نزدیک شوید تا معنای میانه صدق پیدا کند.

بیشتر بخوانید: اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!

آن وقت صورت بندی مساله مشکل پیدا می کند.

مرحوم آقای فیرحی برای نخستین بار، کوشید تا با استفاده از مباحث علوم تفسیری هنرمنوتیک از یک طرف و نظریه دانش و قدرت فوکو از طرف دیگر، در باره شکل گیری دانش سیاسی در اسلام دوره های مختلف آن بحث کند. از نظر او «دانش سیاسی» به معنایی که او به آن علاقه داشت، شامل فلسفه سیاست و همین طور شامل فقه سیاسی، در دو بخش فقه سیاسی سنی و شیعه بود. او تمایل داشت شکل گیری دانش سیاسی را در دوره میانه تاریخ ایران، بر اساس روش های هنرمنوتیکی و نیز متمرکز بر نظریه فوکو بحث کند، اما باید مراقبت می کرد تا در دام نسبیت گرفتار نشده و حرمت «حقیقت» را به معنای سنتی آن به نحوی پاس بدارد. به علاوه، او می باید احترام «نصوص» دینی و قطعیت پذیرفته شده آنها در میان علوم سنتی و ارتباط نصوص را با «حقیقتِ حاکی از واقع» حفظ می کرد. این «نصوص» در ادبیات دینی، حکم امور قطعی را دارند و گرچه می شود با جدا کردن معنای «اصلی» و معنای «درک شده برای ما» فرق گذاشت اما به هر حال، از کلیت آن نمی توان خارج شد و همیشه برای اثبات گزاره ای به عنوان دین، باید به آنها استناد می شد. اما او چگونه می خواست این کار را انجام دهد؟ این که شما دانش را تابعی از «اراده» ـ به معنایی که قدما بویژه اشاعره از آن اراده می کردند ـ و «قدرت دانش ساز» به معنایی که فوکو در باره آن بحث می کرد، بدانید، و در عین حال، روی «حقیقت» بودن آن تکیه کنید، به نظر می رسد، حاوی نوعی تناقض بود. شما از یک سو بحث «نص» و ظهور آن را در «معنای معین» و غیر قابل تأویل باید بپذیرید و از سوی دیگر، نصوص را در تفسیرهای گفتمانی جدید، باید محصول شرایط و تاریخمندی بدانید.اکنون شما اراده کنید که راه میانه را بروید، اما معلوم نیست شما را به اهدافی که مورد نظرتان است برساند. وقتی نشود مفاهیم را از دل هم به صورت منطقی یا شبه منطقی با بازگشت به یک «اصل» درآورد، پیداست که یک جای کار مشکل دارد. باید برای این امر چاره ای می اندیشید. در درجه اول قداست نصوص دینی بود. مثلا می شد بین فهم ما از نصوص با مقصود اصلی آنها که مورد نظر شارع بود، تفاوت قائل شد. مرحوم فیرحی، حتی می کوشید با استفاده از برخی از گپ هایی که در افکار فوکو وجود داشت و برخی حتی برای تثبیت اعتبار دانش و عقلانیت فرموله شده بود، استفاده کند. مثلا فوکو می گفت، خود دانش و عقلانیت نیز از اجزائی از قدرت است، اگر هم نباشد، قدرت باید ملاحظه آن را بکند. اینجا روزنه ای برای اعتبار دانشِ متفاوت با قدرت پدید می آمد، و ایشان می توانست اینجا و در اوج تحلیل های تاریخی از شکل گیری دانش مطابق شرایط زمانه، تنفس بدهد؛ اما حقیقت آن بود که فرار از دام نسبیت «تاریخمند بودن اندیشه ها» کار ساده ای نبود. شما اگر بنا را بر تابعیت دانش بر اراده گذاشته باشید، رهایی از آن کار دشواری است. حتی خود اشاعره و اهل حدیث هم که «نص گرا» بودند، و به نظر می آمد منکر تأثیر شرایط تاریخی را در شکل گیری نصوص بودنأ، باز هم حال درگیر این مباحث شده و با همدیگر در تفسیر و تأویل «ظواهر نصوص» اختلاف داشتند به طوری که یک نقطه ثابتی نمی رسیدند.

از این مشکل که بگذریم، مسأله را باید از سمت دیگر هم نگریست. راهی که مرحوم آقای فیرحی در استفاده از نظریه گفتمان و بحث قدرت و دانش فوکو برگزید، مشکلات زیادی را که در تفسیر تفکر دینی ـ سیاسی پیشین وجود داشت حل می کرد. تا این زمان، همچنان علمای دینی تصور می کردند و می کنند که در بیان نظریات فقهی در حوزه سیاست یا نظام سیاسی یا قواعد آن، تابع نصوص هستند، و در راه بیان حقیقت و رسیدن به واقع گام بر می دارند. اجتهاد «استفراغ وُسع در کشف احکام شرعی از منابع پذیرفته شده» و بدون در نظر گرفتن شرایط بود. اما حالا مرحوم فیرحی با در نظر گرفتن تأثیر شرایط تاریخی در تفسیر دانش سیاسی وقت و بالاتر، با استقرار آن بر نظریه فوکو، راه را برای قبول تنوع موجود در دانش سیاسی که به اسم فقه و اسلام هم عرضه شده بود، باز کرد. اکنون شما می توانستید توضیح دهید که این همه فراز و نشیب در دانش سیاسی از کجا نشأت گرفته است. قدیم تر گفته می شد، عده ای «منحرف» این مطالب را گفته اند، یا گفته می شد «اشتباه» کرده و راهی خطا در استدلال رفته اند، اما حالا گفته می شود آن دانش و آراء، در شرایطی خاص «تولید» شده است. این که برای مثال یک بار از جمهوری ستایش می شود، بار دیگر از انقلاب مشروطه، و حتی از استبداد، همه اینها می توانسته در شرایط خاصی پدید آمده باشد. دانش سیاسی توجیه گر تابعی از قدرت کسانی یا شرایطی بود که آن دانش را نیاز داشتند. نهایت باید به چند نص استناد می شد تا مقبولیت و مشروعیت می یافت. یک بار «خلیفه» فقط باید از «قریش» بود و نصوصی در این باره آورده می شد، اما وقتی خلیفه «ترک» مثل سلطان سلیم در سال ۹۲۳ سر کار آمد، آن نصوص کنار گذاشته شده و گفته می شد آنها اعتباری ندارد. این دانش سیاسی فراهم آمده در قرون میانه، می تواند به عنوان این که از سنت دینی و نصوص شرعی دور است، مورد انتقاد قرار گیرد، اما مشروط به آن که نظریه ای در پشت آن نباشد که کلیت دانش را تابع اراده و قدرت می داند. روزگاری آن انتقادها بود که مثلا عباسیان یا ... منحرف شده اند، و این نظریات را گرفته اند، اما وقتی به طور سیستماتیک، نظریات پدید آمده تابع قدرت تصویر می شود، دیگر از کدام یک می شود دفاع کرد؟

یک مساله دیگر آقای فیرحی این بود که خودش هم در مقام یک فقیه و مصلح ظاهر شده بود. او هم به عنوان جوانی در انقلاب، و تحصیل کرده قم، آرمانهایی داشت. در اینجا دو گروه مدافع دو نگاه در دانش سیاسی در ارتباط میان قدرت حاکم و مردم بودند. گروهی که به سمت استبداد تمایل داشتند و گروهی که به سمت دمکراسی میل می کردند. همان اختلافی که در مشروطه هم بود و در انقلاب تازه هم در توجیهات برخی از تنوریسین ها دیده می شد. حالا فیرحی می خواست در گروهی باشد که در مشروطه موسوم به آزادیخواه بودند. او باید چه می کرد؟ اینجا بود که او به سراغ «نصوص» می رفت. نظریات گذشته را که بیشتر حامی استبداد و سلطنت و پادشاهی بود، معلول شرایط تاریخی می شمرد تا حرجی بر او نباشد. اکنون خودش باید مواردی را انتخاب می کرد که بتواند تمایلات تازه را تأمین کند. اما مشکل این بود که چطور می شود یک کارشناس دانش سیاسی که کارش توصیف دقیق است، خودش نقش کنشگر را باز کند؟ مقام یک کنشگر متفاوت با مقام یک دانشمند است و این تفاوت، مرز بسیار باریکی دارد، اما به هر حال مرز است. مهم این است که او نمی تواند از این قالب خارج شود. هم به اقتضای این که جوانی است که از اول انقلاب درگیر تحولات بوده و هم لباسی که بر تن دارد و آموزش هایی که دیده که اقتضاءات خاص دارد. او شکاک نیست، او باید با یقین زندگی کند. اگر کسی به نظریه فوکو باور دارد که دانش تابع قدرت است، و لو این که قدرت معنای بسیار وسیعی را داشته باشد و حتی شامل نقش آفرینی دانش و عقلانیت به عنوان بخشی از قدرت باشد، چگونه می تواند خودش در مقام کسی که عضوی از یک قدرت است، در نوع خاصی از دانش که تابع آن قدرت و طبعا از نظر او بی اعتبار است یا اگر اعتباری دارد عصری و زمانی است، دفاع کند؟ اما او باید چنین می کرد. حتما می دانست که او هم در سازوکاری مشابه آنچه در قرون میانه گذشته بوده و او آن را در رساله دکتریش بیان کرده، زندگی و عمل می کند.

در این صورت، سوال این است که او چه قضاوتی در باره دانش سیاسی بافته شده در لایه های قدرت در قرون میانه داشت و چه نسبتی میان آن و آنچه خود تجربه می کرد، برقرار می کرد؟ البته می شود گفت، دو «من» وجود دارد. یکی آن که از بالا نشسته و اوضاع هزار و چهار صد ساله را توصیف می کند و من کنشگری که تلاش می کند در روزگار خود و به تناسب برداشتی که از اوضاع دارد، آرمانهایی که برایش مقدس است، و دینی که آن را می شناسد و به آن پایبند است، راهی را در تاریخ برای ملت خود باز کند. فیرحی در اینجآ، یک آزادیخواه، و فردی طرفدار دمکراسی است که می کوشد، تلاش علمی اش بازتاب مناسبات قدرتی باشد که به این سمت تمایل دارد و همو، وظیفه اش این است نصوصی را انتخاب کند که بتواند از این نظریه پشتیبانی کند. او امیدوار بود که نسلی، در حال یا آینده، به این ایده ها وفادار باشد و و با عبور از گذشته، تحولی در جامعه خود مطابق آنچه در ذهن و روح فیرحی به صورت ارزشهای سیاسی بهتر شکل گرفته بوده، پدید آورد و به آن وفادار باشند.

۶۵۶۵

کد خبر 1693967

منبع: خبرآنلاین

کلیدواژه: دانش سیاسی شکل گیری

درخواست حذف خبر:

«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.khabaronline.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «خبرآنلاین» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۶۳۸۷۶۳۲ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.

با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.

خبر بعدی:

نخبگان جوان برای افزایش قدرت رقابت محصولات تولیدی استان هرمزگان وارد میدان شوند

ایسنا/هرمزگان نماینده ولی فقیه در استان هرمزگان با اشاره به پایین بودن قدرت رقابت محصولات صادراتی استان هرمزگان گفت: نخبگان جوان برای افزایش قدرت رقابت محصولات تولیدی استان هرمزگان وارد میدان شوند و سعی کنند چالش‌های موجود در بخش‌های بسته‌بندی، ارائه، بازاریابی و ... در حوزه صادرات برطرف کنند تا محصولات استان هرمزگان رقیب جدی محصولات کشورهای خارجی باشد.

حجت‌الاسلام والمسلمین محمد عبادی‌زاده نخبگان و سرمایه‌گذاران را دو بال پیشرفت کشور دانست و عنوان کرد: دولت سیزدهم به واسطه اهمیت علم و دانش در کنار مجوزهایی که برای سرمایه‌گذاران صادر می‌شود، حضور نخبگان و پژوهشگران جوان را به عنوان شرط تحقق مجوزها قرار دهند؛ تا صاحبان صنایع و معادن از حضور نخگبان در مجموعه خودشان به صورت جدی و نه به صورت نمادین استفاده کنند.

وی که امروز (یازدهم اردیبهشت ماه)، در جشنواره اختراعات دانشجویان دانشگاه پیام نور استان هرمزگان که در سالن اجتماعات اتاق بازرگانی بندرعباس برگزار شد، سخن می‌گفت با اشاره به روز ملی خلیج‌فارس، اظهار کرد: استقلال، امنیت و راهبرد امنیتی ایران عزیز امروز در پرتوی نام بزرگ خلیج‌فارس شکل می‌گیرد.

وی با اشاره به فرمایشات مقام معظم رهبری در مورد جامعه نخبگانی گفت: امروز هم اگر می‌بینید کشور ما در عرصه‌های علمی دارای جایگاه خوبی  است به خاطر حمایت‌ها و تاکیدات مقام معظم رهبری در مناسبت‌های مختلف خطاب به مسئولان مختلف کشور است.

نماینده ولی فقیه در استان هرمزگان، با بیان این نکته که در سطح جهان رتبه ۱۶ عرصه تحقیقات و پژوهش را داریم، بیان کرد: جمهوری اسلامی ایران در سطح منطقه جایگاه اول تحقیقات و پژوهش را دارد اما این مهم کشور را قانع و راضی نمی‌کند؛ بلکه تلاش نخبگان باید به‌گونه‌ای باشد که این تحقیقات و پژوهش به سمت تولید ثروت برود.

حجت‌الاسلام والسلمین عبادی‌زاده، عنوان کرد: شرکت‌های دانش‌بنیان را باید به صورت هدفمند و متناسب با نیاز و ظرفیت‌های منطقه توسعه داد و دولت باید در این مسیر حمایت ویژه را در دستور کار قرار دهد.

وی ضمن طرح ایده راه‌اندازی شهرک‌های صنعتی دانش‌بنیان در دل شهرک‌های صنعتی هرمزگان، خاطرنشان کرد: دولت سیزدهم باید به صورت جدی برای رشد و توسعه شهرک‌های صنعتی دانش‌بنیان اهتمام داشته باشد.

نماینده ولی فقیه در استان هرمزگان، با اشاره به لزوم برگزاری نمایشگاه‌ها وجشنواره‌های موضوعی اختراعات در سال‌های آینده، تصریح کرد: جشنواره‌های تجاری‌سازی پژوهش و فناوری به صورت سالیانه و مستمر در استان هرمزگان برگزار شود تا صاحبان ثروت و ایده در کنار یکدیگر اتفاقات بزرگی را رقم بزنند.

انتهای پیام